Giriş

Ceza hukukunun temel amacı adaleti sağlamak, toplumsal barışı korumak ve faillerin davranışlarını topluma uygun hale getirmektir. Bu bağlamda, suçun tamamlanması kadar tamamlanamaması hâli de ceza hukukunun ilgi alanına girmektedir. Suçun tamamlanamaması hâli, yani teşebbüs, failin suçu işlemeye yönelik iradesini ortaya koymasına rağmen dışsal nedenlerle sonucun gerçekleşmemesi durumudur.

Türk Ceza Kanunu (TCK), teşebbüs hâlini özel olarak düzenlemiş ve bu durumda failin cezasında belirli oranlarda indirim yapılmasını öngörmüştür. Ancak bu indirimin uygulanmasında gerek teorik gerekse uygulamalı birçok tartışma söz konusudur. Bu çalışmada, teşebbüs kavramı detaylı biçimde açıklanacak, ceza indirimi kriterleri değerlendirilecek ve Yargıtay kararları ışığında uygulamadaki durum analiz edilecektir.

1. Teşebbüs Kavramı ve Unsurları

1.1 Tanım

TCK m.35'e göre:

"Kişi, işlemeyi kastettiği bir suçu elverişli hareketlerle doğrudan doğruya icraya başlayıp da elinde olmayan sebeplerle tamamlayamazsa, teşebbüsten sorumlu olur."

1.2 Teşebbüsün Unsurları

• Kast: Teşebbüs yalnızca kasıtlı suçlar bakımından mümkündür. Failin bilinçli ve iradeli bir şekilde suçu işlemeye yönelmesi gerekir.
• Elverişli Hareket: Suçun işlenmesine objektif olarak elverişli bir eylem gereklidir. Elverişsiz hareketlerle yapılan girişimler "imkânsız teşebbüs" sayılır.
• Doğrudan Başlama: Hazırlık hareketlerinin ötesine geçilerek icra hareketlerine başlanmalıdır.
• Tamamlanamama: Suçun tamamlanmaması, failin iradesi dışında kalan sebeplerle gerçekleşmelidir (örneğin, mağdurun kaçması, üçüncü kişilerin müdahalesi).

2. Teşebbüs ile İlgili Ceza İndirimi

2.1 TCK m.35/2 Hükmü

“Teşebbüs hâlinde, fail hakkında ceza, suçun tamamlanmış hâline göre dörtte birden dörtte üçe kadar indirilir.”

2.2 İndirim Ölçütleri

Hakim, indirim oranını takdir ederken şu hususlara dikkat eder:

• Failin suç üzerindeki kontrol gücü
• Eylemin suça ne kadar yaklaştığı
• Suçun maddi sonucu üzerinde ne denli etkili olduğu
• Failin önceki sabıkası ve kişisel özellikleri
• Topluma zarar boyutu

2.3 Hâkimin Takdir Yetkisi

Yargılamada hakimin teşebbüse dair verdiği ceza indirimi oranı geniş bir takdir alanı sağlar. Ancak bu yetki mutlak değildir ve ölçülü olmalıdır. İndirim oranı, gerekçeli kararda açıkça belirtilmeli ve somut olayla uyumlu olmalıdır.

3. Teşebbüs Türleri

3.1 Tam Teşebbüs

Fail, suçun tamamına yönelik icra hareketlerini gerçekleştirmiştir, ancak dışsal sebeplerle suç tamamlanamamıştır.

3.2 Eksik Teşebbüs

Fail, icra hareketlerine başlamış ancak suçun tamamına ulaşamamıştır. Eksik teşebbüs hâllerinde genellikle daha fazla ceza indirimi uygulanır.

3.3 İmkânsız Teşebbüs

Elverişsiz araç ya da konu ile suçun işlenmesi durumudur. (Örneğin, boş cüzdandan hırsızlık yapma girişimi). Bu durum TCK m.35 kapsamına girer, ancak çoğu zaman ceza verilmez ya da hafif cezalar uygulanır.

4. Gönüllü Vazgeçme ile Teşebbüs Arasındaki Farklar

4.1 Gönüllü Vazgeçme (TCK m.36)

Fail, suçu işlemeye başlamış olsa da, kendi iradesiyle vazgeçerse ve suç tamamlanmazsa cezalandırılmaz. Ancak eylemiyle bir zarar vermişse, sadece bu zarardan sorumlu tutulur.

4.2 Ayırt Edici Unsurlar

• Teşebbüste dışsal engeller nedeniyle suç tamamlanmaz.
• Gönüllü vazgeçmede failin içsel kararı söz konusudur.
• Gönüllü vazgeçme daha az cezalandırılır veya hiç cezalandırılmaz.

5. Yargıtay Kararlarında Teşebbüs ve Ceza İndirimi

5.1 Karar Örneği 1 – Eksik Teşebbüs

"Sanığın mağdura karşı bıçakla saldırıya geçtiği, ancak mağdurun kaçması üzerine eylemini tamamlayamadan engellendiği sabit olup, suça teşebbüs hükümleri uygulanmalıdır. Cezanın dörtte üç oranında indirilmesi yerindedir."
(Yargıtay 1. CD, 2022/XXX E., 2022/XXX K.)

5.2 Karar Örneği 2 – Tam Teşebbüs

"Failin mağdura ateşli silahla üç kez ateş etmesi, ancak isabet ettirememesi nedeniyle kasten öldürmeye teşebbüs suçu oluşmuştur. Teşebbüs tamamlanmaya çok yakın olduğundan indirim oranı düşük tutulmuştur."
(Yargıtay 3. CD, 2021/XXX E., 2021/XXX K.)

5.3 Karar Örneği 3 – Gerekçesiz İndirim Sorunu

"Yerel mahkeme, sanığın eyleminin teşebbüs aşamasında kaldığını kabul etmesine rağmen indirim oranını gerekçelendirmemiştir. Bu durum, hükmün bozulmasını gerektirmiştir."
(Yargıtay 1. CD, 2023/XXX E., 2023/XXX K.)

6. Eleştiriler ve Reform Önerileri

• Takdir Yetkisinin Sınırlandırılması: İndirim oranlarının somut kriterlere bağlanması, uygulama birliği sağlar.
• Gerekçelendirme Zorunluluğu: Hâkimler, ceza indirimi oranını açık gerekçelerle desteklemelidir.
• Eğitim ve Bilgilendirme: Uygulayıcıların teşebbüs hükümlerini daha iyi anlamaları için düzenli eğitim yapılmalıdır.
• İnfaz Uygulamalarıyla Uyum: Teşebbüs nedeniyle indirilmiş cezaların infaz sistemine yansıması da göz önünde bulundurulmalıdır.

Sonuç

Teşebbüs, suçu işlemeye yönelik güçlü bir irade ortaya koyan failin dışsal engeller nedeniyle hedefine ulaşamaması hâlidir. TCK, bu durumda adil bir çözüm öngörerek cezada indirim yapılmasını öngörmektedir. Ancak uygulamada görülen sorunlar, yargı kararlarında farklılıklar, hâkimin takdir yetkisinin genişliği gibi nedenlerle bu düzenlemenin objektifliği zedelenebilmektedir.

Bu sebeple gerek uygulayıcılar gerekse yasa koyucu açısından teşebbüs kurumunun daha net, ölçülebilir ve eşitlik ilkesine uygun biçimde yorumlanması önemlidir.

📌 Ayrıca teşebbüs nedeniyle indirilmiş cezalarda infaz süresini öğrenmek isterseniz, sitemizdeki İnfaz Yatar Hesaplama Programımız üzerinden detaylı analiz yapabilirsiniz.