Hakaret suçu, Türk Ceza Kanunu’nun 125. maddesinde düzenlenmiştir. Bu suç, bir kimsenin onur, şeref ve saygınlığını rencide edebilecek nitelikte somut bir fiil veya olgu isnadı yapmak ya da küfretmek suretiyle işlenir. Yani mağdurun şahsen ve kasıtlı olarak küçük düşürülmesi esas unsurdur. Ayrıca, hakaret suçu şu unsurları taşır: failin kasten hareket etmesi; mağdurun belli veya en azından belirlenebilir bir kişi olması; ve onur, şeref veya saygınlığa yönelik aşağılayıcı söz veya davranışın gerçekleşmesidir. Ölümden sonra bir kimsenin hatırasına hakaret ise TCK 130’da ayrı bir suç olarak düzenlenmiştir.

Hukuki Korunan Değer: Hakaret suçunda korunan değer, mağdurun onur, şeref ve saygınlığıdır. Hakaretin cezalandırılmasıyla bu kişilik değerleri korunmaya çalışılır. Ancak, herkesin düşünce ve kanaatlerini açıklama özgürlüğü olduğundan, her sert söz hakaret sayılmaz. Örneğin Yargıtay’a göre, “rahatsız edici, kaba ve nezaket dışı” ifadeler de ifade özgürlüğü kapsamında kalabileceği için bazen hakaret unsurları oluşmayabilir. Yüksek Mahkeme, yakın tarihli bir kararında, bir siyasetçinin kişiliğine yönelik şikayet edilmiş tweet paylaşımını retweet eden sanık hakkında, somut hakaret unsuru oluşmadığı gerekçesiyle beraat kararı verilmesi gerektiğini belirtmiştir. Bu kararda Yargıtay, çoğulcu demokrasilerde ifade özgürlüğünün (özellikle siyasetçilerin açık seçik eleştirilmesinin) çok geniş olduğunu vurgulamış, ancak hakaret niteliğindeki saldırgan ifadelerin bu kapsamda değerlendirilemeyeceğine dikkat çekmiştir.

Basit Hali ve Cezası

Hakaret suçunun basit hali, TCK m.125/1’de tanımlanmıştır. Buna göre bir kişiye şeref ve saygınlığını rencide edebilecek şekilde somut bir fiil veya olgu isnat eden ya da sövmek suretiyle bir kimsenin onuruna saldıran kişi, “üç aydan iki yıla kadar hapis veya adlî para cezası ile” cezalandırılır. Yani hakaretin temel yaptırımı hapis cezası veya adlî para cezasıdır. Ceza yargıç tarafından belirlenir; her iki ceza aynı anda verilemez.

• Gıyapta Hakaret: Hakaret fiili, mağdurun gıyabında işlendiyse (huzurunda değilse), cezasızlık prensibi gereği sadece en az üç kişiyle birlikte işlenmesi (ihtilâl) halinde cezalandırılır. Yani tek başına arkasından sövme gibi eylemler suç oluşturmaz, birden fazla kişinin şahit olduğu hakaret cezai sorumluluk doğurur.
• İleti Yoluyla Hakaret: Hakaret suçunun iletişim araçlarıyla işlenmesi (yüz yüze değil, mesaj, telefon, sosyal medya vb. iletilmeyle) durumunda TCK 125/2 hükmü gereğince, fiil yüz yüze söylenmiş gibi değerlendirilir. Örneğin bir kişiye telefonla veya WhatsApp mesajıyla yapılan hakaretler, sanki karşısındaymışçasına cezalandırılır. Bu kapsamda doğrudan mağdura hitap eden yazılı ya da görsel mesajlarla işlenen hakaretler de basit hakaret olarak 3 ay–2 yıl hapis cezası veya adlî para cezasına tabidir.

Cezanın Niteliği: Verilen hapis cezası kısa süreli ise (örneğin bir yıldan az), yargıç adlî para cezası seçebilir. Adlî para cezasına çevirmede, adlî para miktarının “gün” karşılığı takdir edilir. Yargıtay kararına göre, hakaret suçunun tanımında hapis veya adlî para cezası seçeneklidir; hükmolunan ceza ne tür olursa olsun, hapis cezası verildiyse (tekerrürde bu zorunludur), bu ceza artık adlî paraya çevrilemez (TCK m.50/2).

Nitelikli Halleri ve Cezaları

TCK 125/3 ve 125/4’te hakaret suçunun nitelikli hallerine yer verilmiştir. Bu hallerde ceza miktarı artar ve genellikle cezaların alt sınırı bir yıldan az olamaz. Nitelikli hal sayılan fiiller şunlardır:

• Kamu Görevlisine Görevi Sebebiyle Hakaret (TCK 125/3-a): Suçun mağduru bir kamu görevlisi ise ve hakaret, görevinin yerine getirilmesi veya görevi nedeniyle işlenmişse bu nitelikli hale girer. Bu durumda cezada bir yıldan aşağı indirim uygulanmaz (yani ceza en az 1 yıldır). Örneğin bir polis veya memura görev sırasında ya da görevinden dolayı hakaret edilmesi bu kategoriye girer. Bu nitelikli halde suça cebir veya tehdit eklenirse (örneğin memura görev yerinde hakaret ve fizikî müdahale), ceza daha da artabilir. Önemli: Bu nitelikli hal gerçekleşse bile, eğer hakaret, mağdurun haksız bir eylemine tepki olarak işlendiyse, ceza indirilebilir veya düşebilir (TCK 129/1 uyarınca tahrik hükümleri uygulanır).
• Düşünce, İnanç ve Kanaatleri Nedeniyle Hakaret (TCK 125/3-b): Kişinin siyasi, felsefi, dini veya diğer fikir ve kanaatlerini açıklaması, yaymaya çalışması veya mensup olduğu dine uygun davranması sebebiyle hakarete uğraması durumudur. Bu da suçun nitelikli halidir ve verilen ceza bir yıldan az olamaz. Örneğin, bir kişinin siyasi görüşünü dile getirdiği için alenen hakarete uğraması TCK 125/3-b’ye girer. Bu düzenleme, ifade ve inanç özgürlüğüne yönelik hakaretleri ağırlaştırarak koruma sağlamayı amaçlar.
• Dine Göre Kutsal Değerlerden Bahsedilerek Hakaret (TCK 125/3-c): Bir kimsenin bağlı bulunduğu dinin değerlerine hakaret edilerek kişiye karşı saldırı yapılması halinde bu nitelikli hal uygulanır. Yargıtay’a göre bu durumda da ceza en az bir yıl olmalıdır. Ancak bu hallerde de eğer hakaret genişçe tanımlanmış bir dine göre değil, somut ve belirli bir kişiye yönelikse suç oluşur. Genel halkın dini değerlerine yönelik hakaretlerde TCK 216 (halkın bir kesimini aşağılama) devreye girebilir.
• Alenen Hakaret (TCK 125/4): Hakaretin “alenen” işlenmesi halinde ceza % 1/6 oranında artırılır. “Aleni” kelimesi, fiilin belirsiz sayıda kişi tarafından algılanabilecek şekilde gerçekleşmesi anlamına gelir. Örneğin sokakta, okulda ya da internet ortamında (kamuya açık sosyal medya paylaşımı gibi) hakaret edildiğinde aleni unsur oluşur. Bu durumda temel ceza 1/6 oranında artırılarak uygulanır.

Not: Hukukumuzda hakaret suçunun “karşılıklı işlenmesi” (tarafların birbirine hakaret etmesi) hâlinde TCK 129/3’e göre cezai indirim yapılabilir ya da ceza verilmeyebilir. Ayrıca, hakaret bir haksız fiile tepki olarak işlenmişse TCK 129/1 uyarınca ceza indirimi veya düşme söz konusu olabilir. Bu durumlar mahkemenin takdirine bağlıdır.

Cezai Yaptırımlar ve Şikayet Şartı

Hakaret suçunun basit hali şikayete bağlı bir suçtur. Yani mağdur 6 ay içinde Cumhuriyet savcılığına şikayette bulunmazsa, soruşturma yapılamaz. Şikayet süresi suçun öğrenildiği andan itibaren başlar. Şikayet, mağdur veya yasal temsilcileri tarafından yazılı veya sözlü olarak ifade verilip tutanağa geçirilmek suretiyle yapılır. Örneğin sosyal medya üzerinden hakarete uğrayan biri, paylaşıma ilişkin ekran görüntüsü veya link ekleyerek şikayet dilekçesi verebilir.

Ancak kamu görevlisine görevinden dolayı hakaret ile Cumhurbaşkanına hakaret (TCK 299) suçları şikayete tabi değildir. Bu hallerde savcılık re’sen soruşturma yapar. Dolayısıyla, eğer hakaret kamu görevlisine görevi sebebiyle yapılmışsa mağdurun şikayet etme zorunluluğu yoktur.

Hakaret suçlarında uzlaştırma (cezai anlaşma) süreci de önemlidir. CMK 253 uyarınca, şikayete bağlı hakaret suçlarında şikayet kabul edilmeden önce uzlaştırma girişiminde bulunulması zorunludur. Taraflar arasında uzlaşma sağlanırsa, savcılık takipsizlik kararı verebilir. Uzlaşma sağlanamazsa dava devam eder. Ancak şikayete tabi olmayan hallerde (kamu görevlisine hakaret gibi) uzlaştırma uygulanmaz ve doğrudan kovuşturma yapılır.

Cezalar ve İnfaz: Verilen hapis cezası kısa süreliyse ertelenebilir; hükmün açıklanmasının geri bırakılması (HAGB) da mümkündür. Adlî para cezasının ödenmesi için mahkeme süre veya taksit uygulayabilir. Örneğin Yargıtay bir kararında hakaret suçundan hükmedilen kısa süreli hapis cezasının adlî paraya çevrilmesinin usule aykırı olduğunu belirtmiştir. Uygulamada çoğu zaman küçük hakaret vakalarında hapis yerine adlî para cezası tercih edilir.

Hakaret Suçu ve İfade Özgürlüğü

Hakaret ile ifade özgürlüğü arasındaki sınır ince bir çizgidir. Anayasa m.26, düşünce ve kanaat özgürlüğünü güvence altına alır; ancak hakaret suçuyla hukuka aykırı ve aşağılayıcı söylem cezalandırılır. Doktrinde ve Yargıtay kararlarında sıkça vurgulandığı üzere, kamuya mal olmuş kişiler (siyasetçi, ünlü) hakkında eleştiri ve sert söylem daha geniş ölçüde hoşgörülür. Yukarıda da bahsedildiği gibi, Yargıtay 2024’te siyasete yönelik bir eleştiri/bilgi paylaşımını değerlendirirken, sanığın kullandığı ifadeleri “rahatsız edici, kaba ve nezaket dışı” bulup bile, siyasetçi hedefli bu sözleri hakaret kapsamında görmemiştir. Kararda, demokratik toplumda ifade özgürlüğünün yalnızca “iyi karşılanan” fikirleri değil, saldırgan, sarsıcı veya rahatsız edici görüşleri de kapsadığına dikkat çekilmiştir.

Özetle, somut olayda ifadenin tarzı, bağlamı ve hedef kişinin özellikleri (siyasetçi mi, masum vatandaş mı) göz önüne alınır. Yargıtay ve AİHM içtihadı da, hakaretin sınırında kalan fikir ifade tarzlarını ceza davası koşullarının dışında tutmuştur. Elbette ağır küfürler, onursuzlaştırıcı sözler hakaret sayılmaya devam edecektir; ancak sırf vahim gerçekleri dile getiriyor gibi görünen sözler veya genel eleştiri hak çerçevesinde değerlendirilebilir.

Hakaretin Sosyal Medya Üzerinden İşlenmesi

Günümüzde hakaret vakalarının çoğu sosyal medya ve internet aracılığıyla işlenmektedir. Burada iki durum söz konusudur:

• Mesajlaşma/Özel İleti: Bir kişiye sosyal medya üzerinden doğrudan gönderilen hakaret (örneğin WhatsApp mesajı, Twitter DM vb.) 125/2 kapsamında ileti yoluyla hakaret sayılır. Yukarıda da belirtildiği gibi, bu tür hakaretler yüz yüze söylenmiş gibi değerlendirilir.
• Alenî Paylaşım: Sosyal medyada açık profilden yapılan hakaret veya kitlesel paylaşım ise 125/4’teki aleniyet şartını sağlayabilir. Örneğin bir Facebook duvarı paylaşımı, Twitter’daki açık bir tweet veya Instagram hikayesi ile yapılan hakaretler, belirli olmayan sayıda kişiye ulaşabildiği için aleni hakaret sayılabilir. Bu durumda ceza % 1/6 oranında artar.

Bir ilginç gelişme: Retweet/Beğeni sorunu. Yargıtay 2024 kararında, başkalarının attığı bir hakaret içerikli tweeti sadece retweetleyen kişinin suçu teşkil etmediğine karar vermiştir. Karara göre sanığın sadece paylaşımı yeniden yayınlaması “soyut bir ifade” olarak yorumlanmış, doğrudan hakaret kastı taşımadığı kabul edilmiştir. Bu örnek, sosyal medyada suç unsuru ararken bağlamın ne kadar önemli olduğunu gösterir. Yine de, direkt mesaj olarak hakaret içeren bir paylaşım yapılmışsa, ekran görüntüsü ve gönderi kaydı delil olarak kullanılabilir.

Hakaret Suçuna Maruz Kalanlar Ne Yapmalı?

Hakarete uğrayan mağdurların izleyebileceği adımlar şunlardır:

• Delil Toplama: Öncelikle hakaret içeren söz veya yazının her ihtimale karşı bir kaydını alın. Örneğin ekran görüntüsü (screenshot) veya videoya kaydetmek, linki kopyalamak, hakareti yapan hesabın/kullanıcının bilgilerini not etmek gibi. Bu deliller, ileride soruşturma aşamasında çok önemlidir.
• Sosyal Medya Başvurusu: Hakaret paylaşıldığı platformun (Twitter, Facebook, Instagram vb.) ihlal bildirim sistemleri üzerinden kullanıcıyı ve içeriği şikayet edin. Gerekiyorsa hesabın kapatılması veya içeriklerin silinmesi talep edilebilir.
• Resmî Şikayet ve Dava: Hakaret suçunda mağdurun resmen şikayet hakkını kullanması gerekir. Bunun için en yakın Cumhuriyet Savcılığına veya emniyet birimlerine başvurabilirsiniz. Şikayet dilekçesinde hakaret edici sözlerin tam olarak ne zaman, nerede ve ne şekilde kullanıldığını; varsa tanık veya teknik delilleri (ekran görüntüsü, video vb.) ekleyin. Savcılık, şikayetin alınmasının ardından fail hakkında kovuşturma başlatır. Şikayet süresi 6 aydır; bu süre geçtikten sonra şikayet hakkı ortadan kalkar.
• Uzlaştırma Süreci: Suç şikayete tabi olduğu için önce uzlaştırma işlemi uygulanır. Savcılık, uzlaştırma talebinde bulunur; taraflar anlaşırsa ceza davası düşebilir. Uzlaşma sağlanamazsa süreç normal şekilde ceza mahkemesinde devam eder.
• Hak ve Destek: Şikayet başvurusu ve dava işlemleri sırasında bir avukattan hukuki destek almak faydalıdır. Ayrıca mağdur, söz konusu hakaret nedeniyle uğradığı manevi zararı tazmin etmek için aynı dava sürecinde manevi tazminat talebinde bulunabilir.
• Güvenlik Önlemleri: Eğer hakaret tehdit veya şiddet tehdidi içeriyorsa, vakit kaybetmeden emniyete bildirmek ve koruma tedbiri talep etmek gerekir.

Hakaret suçu hem ceza mahkemesinde hem de mağdurun hakkını aradığı bir hukuk prosedürüdür. Yukarıdaki adımlar, hakaret mağdurlarının yasal haklarını kullanmasını ve olası mağduriyetin giderilmesini sağlayacaktır.