Ceza yargılaması sürecinde bazı kararlar, çeşitli nedenlerle istinaf kanun yoluna başvurulmadan kesinleşebilmektedir. Bu gibi durumlarda, hükmün hukuka aykırı olması halinde ne yapılabileceği sorusu gündeme gelir. İstinaf incelemesinden geçmeden kesinleşmiş bir ceza mahkemesi kararına karşı olağanüstü kanun yollarından biri olan kanun yararına bozma müessesesi devreye girer.

Bu yazımızda, kanun yararına bozma yolunun hukuki dayanaklarını, başvuru usulünü, sonuçlarını ve uygulamada dikkat edilmesi gereken hususları detaylı biçimde ele alacağız.

1. Kanun Yararına Bozma Nedir?

Kanun yararına bozma; istinaf veya temyiz incelemesinden geçmeksizin kesinleşen ve hukuka aykırılık barındırdığı tespit edilen karar veya hükümlerin, kamu yararı adına bozulması amacıyla Adalet Bakanlığı veya Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından başlatılabilen olağanüstü bir kanun yoludur.

Bu yol, doğrudan bireylerin başvurabileceği bir itiraz yolu olmayıp, yalnızca belirli kamu makamları tarafından kullanılabilir.

2. Hukuki Dayanak: CMK m. 309 ve m. 310

CMK Madde 309 – Kanun Yararına Bozma

Bu maddeye göre;

• İstinaf veya temyiz incelemesinden geçmeksizin kesinleşmiş bir karar veya hükümde hukuka aykırılık tespit edilirse, Adalet Bakanlığı durumu Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı’na bildirir.
• Başsavcılık ise bu istemi, Yargıtay’ın ilgili ceza dairesine sunar.
• Ceza dairesi talebi haklı bulursa kararı kanun yararına bozar.

CMK Madde 310 – Re’sen Başvuru Yetkisi

Yine CMK 310. maddeye göre; CMK 309/4-d kapsamına giren hallerde Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı kendiliğinden de kanun yararına bozma yoluna başvurabilir. Ancak Adalet Bakanlığı’nın aynı hükme ilişkin başvuru yapmış olması halinde, bu yetki artık Başsavcılık tarafından kullanılamaz.

3. Kimler Başvurabilir?

Bu yola doğrudan bireyler değil; yalnızca şu merciler başvurabilir:

• Adalet Bakanı
• Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı (sınırlı hallerde ve re’sen)

Dolayısıyla sanık, müdafi veya müşteki bu yolu bizzat kullanamaz. Ancak hukuka aykırılığı somut delillerle ortaya koyan bir dilekçe ile Adalet Bakanlığı’na başvuru yapılması, Bakanlık nezdinde bir takdir oluşturabilir.

4. Hangi Kararlar Kanun Yararına Bozulabilir?

Kanun yararına bozma, istinaf ve temyiz incelemesine tabi olmayan veya bu yollar tüketilmeden kesinleşmiş kararlara uygulanır. Bu kapsamda:

• Adli para cezasına hükmedilen hükümler
• Hükmün açıklanmasının geri bırakılması (HAGB) kararları
• Mahkemece kovuşturmaya yer olmadığına dair kararlar
• Düşme, görevsizlik, yetkisizlik gibi davanın esasına ilişkin olmayan kararlar

örnek olarak gösterilebilir.

5. Bozma Kararının Sonuçları Nelerdir?

CMK 309/4. maddeye göre:

• Usul işlemleri veya savunma hakkı ihlali gibi durumlar söz konusuysa, yeniden yargılama yapılır.
• Mahkûmiyet dışı kararlar hakkında verilen bozma kararları, aleyhe sonuç doğurmaz ve yeni yargılama yapılmasına gerek yoktur.
• Hükümlünün cezasının kaldırılması veya daha hafif bir cezaya hükmedilmesi gerekiyorsa, doğrudan Yargıtay tarafından karar verilir.
• Verilen bozma kararına direnilemez.

6. Uygulamada Dikkat Edilmesi Gerekenler

• Kanun yararına bozma olağanüstü bir kanun yolu olduğundan istisnai olarak uygulanır.
• Hukuka aykırılığın somut, belgeli ve açık şekilde gösterilmesi gerekir.
• Sanık lehine sonuç doğurması beklenen bu yol, aleyhe sonuç doğurmaz (CMK 309/4-c).
• Cezanın artırılması, yeniden yapılan yargılamada dahi mümkün değildir (CMK 309/4-b).

7. Sonuç ve Değerlendirme

İstinaf kanun yoluna başvurulmaksızın kesinleşmiş ceza mahkemesi kararları, her zaman adil ve hukuka uygun olmayabilir. Bu gibi durumlarda kanun yararına bozma, hem adaletin tesisi hem de kamu yararının korunması amacıyla başvurulabilecek önemli bir hukuki araçtır. Her ne kadar bu yol bireysel bir başvuru imkânı tanımasa da, sanık veya vekilinin hazırlayacağı güçlü bir dilekçe ile Adalet Bakanlığı’nın kanaati oluşturulabilir ve sürecin başlatılması sağlanabilir.

Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

1. Kanun yararına bozma dilekçesini sanık verebilir mi?

Hayır. Bu yol doğrudan bireylerin başvurabileceği bir yol değildir. Ancak sanık veya avukatı, Adalet Bakanlığı’na hukuka aykırılığı açıklayan bir dilekçe sunarak sürecin başlatılmasını talep edebilir.

2. Hangi kararlar kanun yararına bozulabilir?

İstinaf veya temyiz yolu kullanılmadan kesinleşen ve hukuka aykırılık barındıran kararlar kanun yararına bozulabilir. Özellikle HAGB kararları, düşme, görevsizlik, yetkisizlik gibi kararlarda sıkça uygulanır.

3. Bozma kararı sonrası yeniden yargılama yapılır mı?

Duruma göre değişir. Eğer usul işlemlerine veya savunma hakkına yönelik ihlaller söz konusuysa yeniden yargılama yapılır. Aksi halde doğrudan Yargıtay tarafından karar verilebilir.

4. Yargıtay bozma kararı verdikten sonra ceza artırılabilir mi?

Hayır. CMK 309/4-b’ye göre, yeniden yapılan yargılamada önceki karardan daha ağır bir ceza verilemez.