Ceza muhakemesi sürecinde bireyin özgürlüğünün sınırlanmasına yol açan en önemli koruma tedbirlerinden biri gözaltıdır. Gözaltı, kolluk tarafından yakalanan kişinin soruşturmanın selameti amacıyla geçici olarak hürriyetinden yoksun bırakılması anlamına gelir. Ancak gözaltı süresi, şartları ve uzatılmasına ilişkin hükümler, Anayasa ile güvence altına alınmış temel hak ve özgürlüklerin korunması bakımından sıkı denetime tabidir.

1. Gözaltı Nedir?

Gözaltı, bir kişinin suç işlediğine dair somut şüphelerin bulunması hâlinde, soruşturmanın tamamlanabilmesi için Cumhuriyet savcısının kararıyla geçici olarak hürriyetinin kısıtlanmasıdır.

CMK m.91/2’ye göre gözaltı kararı verilebilmesi için:

• Kişinin bir suçu işlediği şüphesini gösteren somut deliller bulunmalı,

• Bu tedbirin soruşturma açısından zorunlu olması gerekmektedir.

Gözaltı, kişinin “yakalanması”nı takiben verilen ve yalnızca soruşturma evresinde uygulanabilecek geçici bir koruma tedbiridir.

2. Gözaltı Süresi Kaç Gündür?

a) Genel Gözaltı Süresi – CMK m.91/1

• Gözaltı süresi, yakalama anından itibaren başlar ve en fazla 24 saattir.

• Bu süreye, kişiyi en yakın mahkemeye gönderme için gereken azami 12 saat eklenebilir.

b) Toplu Olarak İşlenen Suçlarda Gözaltı Süresi – CMK m.91/3

• Delillerin toplanmasındaki zorluklar veya şüpheli sayısının fazlalığı nedeniyle,

• Cumhuriyet savcısı, her defasında bir günü geçmemek üzere en fazla üç gün süreyle gözaltı süresini uzatabilir.

➡️ Toplu suçlarda azami gözaltı süresi 4 gündür (1 gün + 3 gün uzatma).

3. Kolluk Tarafından Gözaltı – CMK m.91/4

Bazı durumlarda, Cumhuriyet savcısının kararı olmaksızın, mülki amirce belirlenen kolluk amirleri tarafından doğrudan gözaltı kararı verilebilir:

• Bireysel suçlarda en fazla 24 saat,

• Toplu suçlarda (örneğin toplumsal olaylar, kamu düzenini bozan eylemler) 48 saate kadar.

➡️ Kişi en geç bu sürelerin sonunda Cumhuriyet Savcısı önüne çıkarılmalı, bırakılmazsa sulh ceza hâkimliğine sevk edilmelidir.

Bu düzenleme hangi suçları kapsar?

Aşağıda belirtilen katalog suçlar kapsamında bu gözaltı usulü uygulanabilir:

• Kasten öldürme, taksirle öldürme

• Cinsel saldırı, çocukların cinsel istismarı

• Uyuşturucu ticareti

• Hırsızlık, yağma, fuhuş, kötü muamele

• Terörle Mücadele Kanunu kapsamındaki suçlar

• Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu m.33/a

• Sokağa çıkma yasağını ihlal

• Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu m.3

4. Gözaltı Süresine İtiraz ve Hak Arama Yolları – CMK m.91/5

Gözaltına alınan kişi, eşi, müdafii veya birinci/ikinci derece kan hısmı:

• Gözaltı kararına,

• Gözaltı süresinin uzatılmasına,

• Yakalama işlemine karşı

Sulh ceza hâkimine başvurarak derhal serbest bırakılmasını talep edebilir. Hakim, başvuruyu en geç 24 saat içinde incelemek zorundadır.

5. Gözaltı Süresi Sonunda Ne Olur? – CMK m.91/7

• Kişi bırakılmazsa, en geç gözaltı süresinin sonunda sulh ceza hâkimine çıkarılır ve sorguya alınır.

• Bu sorgu sırasında müdafii de hazır bulunur.

• Gözaltı süresi dolan kişi hakkında yeni ve yeterli delil olmadan aynı suç nedeniyle yeniden gözaltı uygulanamaz. (CMK m.91/6)

6. Gözaltı İşlemlerinin Denetimi – CMK m.92

Gözaltı uygulamaları, Cumhuriyet başsavcıları veya görevlendirdikleri savcılar tarafından düzenli olarak denetlenir. Savcılar;

• Nezarethaneleri, ifade alma odalarını,

• Gözaltı süresi, işlemleri ve kayıtları

yerinde inceler ve sonuçlarını Nezarethaneye Alınanlar Defteri’ne kaydeder.

Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

Gözaltı ile tutuklama arasındaki fark nedir?

Gözaltı, soruşturma sırasında delil toplama amacıyla geçici olarak özgürlüğün kısıtlanmasıdır. Tutuklama ise hâkim kararıyla ve daha uzun süreli hürriyetten yoksun bırakmadır.

Gözaltı kararı sadece savcı mı verir?

Genel kural olarak evet. Ancak belirli toplumsal olaylarda kolluk amirleri de sınırlı süre için gözaltı kararı verebilir.

Gözaltı süresi dolunca ne olur?

Kişi ya serbest bırakılır ya da sulh ceza hâkimi önüne çıkarılır ve tutuklanıp tutuklanmamasına karar verilir.

Gözaltına alınan kişinin avukatıyla görüşmesi serbest midir?

Evet. Müdafii ile görüşme hakkı gözaltı süresince sınırlanamaz. Ancak terör suçlarında 24 saatlik kısıtlama uygulanabilir.

Gözaltına alınan kişiye ailesi ulaşabilir mi?

Evet. Gözaltı işlemi sırasında kişinin yakınlarına haber verilmesi zorunludur.

Gözaltı süresine itiraz ne zaman yapılabilir?

Her an yapılabilir. Sulh ceza hâkimi başvuruyu en geç 24 saat içinde inceler.

Gözaltı süresi dolmadan yeniden gözaltına alınabilir miyim?

Hayır. Aynı suç nedeniyle gözaltı süresi dolan kişiye yeniden gözaltı kararı verilemez, ancak yeni ve yeterli delil varsa tekrar yakalanabilir.

Sonuç

Gözaltı, ceza muhakemesinin en kritik ve birey haklarını en fazla etkileyen aşamalarından biridir. Bu nedenle süre, şekil ve şartları kanunla sıkı şekilde düzenlenmiştir. Gözaltına alınan kişinin hakları; süre sınırları, müdafi ile görüşme, itiraz hakkı ve yargısal denetim ile güvence altına alınmıştır. Herhangi bir hak ihlali yaşandığında, vakit kaybetmeden hukuki destek alınması büyük önem taşır.