MÜDAFİLİK NEDİR

I. MÜDAFİ KAVRAMI

Müdafi, ceza muhakemesinde şüpheli ya da sanığın hukuki savunmasını üstlenen avukattır. Şüpheli veya sanık, savunmasını kendisi yapabileceği gibi, bir avukat aracılığıyla da yapabilir. Bu görevi yapan avukata "müdafi" denir.

Ceza Muhakemesi Kanunu'nun (CMK) 149. maddesi, şüpheli veya sanığın müdafiden yardım alma hakkına sahip olduğunu açıkça belirtmektedir. Aynı kanunun 2. maddesinde müdafi, "ceza muhakemesinde şüpheli veya sanığın savunmasını yapan avukat" olarak tanımlanmıştır. Katılan, suçtan zarar gören ya da sorumluluğu bulunan kişileri temsil eden avukata ise "vekil" adı verilir. Dolayısıyla "müdafi" terimi, özellikle ceza muhakemesinde avukatlar için kullanılan özel bir kavramdır. Müdafilik görevi yalnızca avukatlar tarafından yerine getirilebilir.

Müdafi teriminin tercih edilmesinin temel nedeni, müdafinin şüpheli veya sanığın temsilcisi değil, yardımcısı olmasıdır. Müdafi, özel hukukta olduğu gibi müvekkilini temsil etmez; çünkü ceza muhakemesinde kamu yararını koruma amacı güdülür. Müdafi, şüpheli ya da sanığın yanında, fakat kamusal nitelikte bir görev üstlenerek maddi gerçeğin ortaya çıkarılmasına katkıda bulunur. Bu nedenle müdafi, sanığın çıkarlarını korurken bazen sanığın isteklerinden bağımsız hareket edebilir, lehine delil sunabilir ve beraat talebinde bulunabilir.

II. MÜDAFİ OLMA ŞARTLARI VE GÖREVLENDİRİLMESİ

Adil yargılanma ilkeleri gereği, bazı durumlarda devlet şüpheli veya sanığa müdafi atamak zorundadır. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Anayasa Mahkemesi içtihatlarına göre; şüpheli veya sanık kendini bizzat savunabilir, istediği müdafiyi seçebilir veya ekonomik durumu uygun değilse devlet tarafından atanan müdafiden yararlanabilir. Özellikle gözaltı veya tutukluluk gibi durumlarda müdafinin hukuki yardımına ihtiyaç artar.

CMK'nın 150. maddesine göre, şüpheli veya sanık bazı özel durumlarda zorunlu olarak müdafi yardımından yararlanır. Örneğin çocuklar, kendini savunamayacak durumda olanlar ya da sağır ve dilsizler için müdafi zorunlu olarak atanır. Ayrıca, alt sınırı beş yıldan fazla hapis cezası gerektiren suçlarda müdafi atanması zorunludur.

III. MÜDAFİNİN STATÜSÜ VE ÖZELLİKLERİ

Müdafi, bağımsız bir yargı organı olarak hareket eder ve özel haklarla donatılmıştır. Müvekkiline hukuki destek verirken, kendi hukuki görüşüne göre hareket eder ve savunma stratejisini belirleme özgürlüğüne sahiptir. Müdafi, objektif olmak zorunda değildir ancak yalan söyleyemez, mahkemeyi yanıltamaz ve delilleri karartamaz.

Müdafi, müvekkiliyle özel hukuk ilişkisine sahip olsa da müvekkilinin tüm isteklerine uymak zorunda değildir. Müdafilik ilişkisi, hukuki destek verme temeline dayanır; müvekkili müdafiden memnun değilse müdafiyi değiştirme hakkına sahiptir.

IV. MÜDAFİNİN YETKİLERİ VE GÖREVLERİ

Müdafinin temel yetkileri arasında hazır bulunma, dosyayı inceleme ve örnek alma, delil sunma, soru yöneltme ve hukuki başvurular yapma hakkı bulunur. Müdafi, soruşturma ve kovuşturmanın her aşamasında hazır bulunabilir, şüpheli ya da sanıkla gizli görüşmeler yapabilir ve bu görüşmeler denetlenemez.

Dosya inceleme yetkisi, soruşturma aşamasında kısıtlanabilirken kovuşturma aşamasında herhangi bir sınırlamaya tabi değildir. Müdafi, soruşturma aşamasında ancak belirli durumlarda, hâkim kararıyla sınırlamalara maruz kalabilir.

Müdafinin temel görevleri arasında müvekkilinin haklarını savunmak, sır saklamak ve gerçeği söylemek bulunur. Müdafi, müvekkilinin lehine hareket ederken, mahkemeyi yanıltıcı beyanlarda bulunamaz. Ayrıca müdafinin tanıklıktan çekinme hakkı vardır ve müvekkiliyle ilgili bilgileri müvekkilinin izni olmadan açıklayamaz.

V. MÜDAFİ SAYISI VE ORTAK MÜDAFİLİK

Kanunda müdafi sayısı sınırlandırılmamıştır ancak soruşturma evresinde ifade alma işlemlerinde en fazla üç müdafi hazır bulunabilir. Bir müdafi, aynı davada birden fazla şüpheli veya sanığın savunmasını üstlenebilir, ancak bu kişilerin menfaatleri arasında çatışma varsa ortak müdafilik yapılamaz. Böyle durumlarda müdafilerin ayrı ayrı görevlendirilmesi gerekir.